Zapraszam na rozważania dotyczące miejsca przebywania duszy po śmierci człowieka. Nie ma tutaj odpowiedzi na pytanie: gdzie znajduje się dusza człowieka po śmierci. Jest to jedynie próba znalezienia fragmentów Biblijnych, które w możliwie najbardziej trafny sposób mogą nakierować na ewentualną odpowiedź. Są to rozważania podyktowane poszukiwaniem prawdy, a nie udowodnieniem jakiejkolwiek tezy. Rozważania te mają na celu skłonienie do przemyśleń, a nie przekonanie do swoich racji.
Stan przejściowy między śmiercią a powszechnym zmartwychwstaniem
„Rzekł jej Jezus: Zmartwychwstanie brat twój. Odpowiedziała mu Marta: Wiem, że zmartwychwstanie przy zmartwychwstaniu w dniu ostatecznym.” J 11:23-24.
Wstęp
Życie po śmierci jest Biblijnym faktem, znanym zarówno z ksiąg Starego jak i Nowego Przymierza. To sens życia doczesnego i nadzieja ludu Bożego, wierzącego, że drugie życie będzie wolne od krzywdy i szkody (Iz. 11:9 “Nie będą krzywdzić ani szkodzić na całej mojej świętej górze, bo ziemia będzie pełna poznania Pana jakby wód, które wypełniają morze.”), wypełnione radością (Iz. 12:3 “I będziecie czerpać z radością ze zdrojów zbawienia.”) i śpiewem (Iz. 12:6 “Wykrzykuj i śpiewaj radośnie, mieszkanko Syjonu, bo wielki jest pośród ciebie Święty Izraelski.”). Stan przejściowy pomiędzy życiem na ziemi, a powszechnym zmartwychwstaniem jest faktem w tej samej mierze, jednakże owiany jest znacznie większą dozą tajemniczości.
Pismo Święte używa dwóch słów na określenie miejsca przebywania po śmierci. Stare Przymierze nazywa je szeolem, a Nowe Przymierze hadesem. Pojęcie szeolu, nie jest wolne od interpretacji. Może on oznaczać miejsce neutralne, gdzie nie ma ani radości, ani smutku. Może też oznaczać miejsce z zachowaną świadomością, jednak bez podejmowania działalności. Jedna z interpretacji mówi też o miejscu rozpamiętywania życia ziemskiego. Hades natomiast tłumaczony jest jako bezcielesne bytowanie.
Przegląd możliwych miejsc przebywania w stanie pośrednim
Pogląd mówiący o przebywaniu z Chrystusem, pochodzi z 2 Kor 5:8 (Jesteśmy więc pełni ufności i wolelibyśmy raczej wyjść z ciała i zamieszkać u Pana.) i Flp 1:23 (Albowiem jedno i drugie mnie pociąga: pragnę rozstać się z życiem i być z Chrystusem, bo to daleko lepiej;”) i rzuca ciekawe światło na rozróżnienie miejsca przebywania w stanie pośrednim, zależnego od życia na ziemi. Fragmenty te świadczyłyby o tym, że do szeolu trafiają ludzie, którzy nie zasłużyli na przebywanie z Panem. Pojawia się jednak pytanie, co to znaczy nie zasłużyć? Biorąc pod uwagę fakt, że na sądzie ostatecznym zostanie podjęta przez Boga ostateczna decyzja gwoli życia i śmierci każdego człowieka, nie można stwierdzić, że z Chrystusem przebywają zbawieni, a w szeolu potępieni. Wyjaśnieniem wydaje się być fragment Ap. 6:9-11 (A gdy zdjął piątą pieczęć, widziałem poniżej ołtarza dusze zabitych dla Słowa Bożego i dla świadectwa, które złożyli. I wołały donośnym głosem: Kiedyż, Panie święty i prawdziwy, rozpoczniesz sąd i pomścisz krew naszą na mieszkańcach ziemi? I dano każdemu z nich szatę białą, i powiedziano im, aby jeszcze odpoczęli przez krótki czas, aż się dopełni liczba współsług i braci ich, którzy mieli podobnie jak oni ponieść śmierć.), że po śmierci, z Chrystusem przebywają zabici dla Ewangelii. Oznaczałoby to, że Apostoł Paweł miał objawienie tej prawdy, a także wiedział, że zostanie zabity ze względu na Chrystusa. Zgodnie z tym poglądem, każdy zabity ze względu na Jezusa, trafia do Pana, a każdy inny człowiek do szeolu. Pojawiają się jednak kolejne pytania, czym jest łono Abrahama, czy tam jest Pan i dlaczego trafił tam żebrak Łazarz?
Popularne jest twierdzenie, że po śmierci trafia się do nieba, albo do piekła. Temat jest jednak o wiele bardziej złożony i już teraz rozróżnione zostały następujące miejsca: szeol (hades), łono Abrahamowe (przebywanie z Panem), które są tylko stanem przejściowym, natomiast miejscem wiecznego pobytu ludzi potępionych jest jezioro ognia (śmierć druga), a zbawionych – miasto Nowe Jeruzalem, przed którym trwać będzie tysiącletnie królestwo. Są więc trzy miejsca przejściowe, które zostaną omówione bardziej szczegółowo.
Piekło
Analiza słowa „piekło” w Nowym Przymierzu pokazuje, iż pośród wszystkich odnalezionych wystąpień, większą część stanowi wyrażenie, w języku greckim nazwane gehenną, reszta natomiast nazwana jest hadesem. Fragmenty: Mt 5:22; Mt 5:29; Mt 5:30; Mt 10:28; Mt 18:9; Mt 23:33; Mk 9:43,45,47; Łk 12:5; Jk 3:6; nazywają piekło gehenną i wskazują na cierpienie, ogień, zniszczenie, strach. Jedynie Mt 23:15 mówi o gehennie w innym znaczeniu, jednak wciąż wydźwięk jest bardzo negatywny. Hades natomiast występuje we fragmentach: Mt 11:23; Mt 16:18; Łk 10:15; Ap 1:18; Ap 6:8; Ap 20:13,14; i jego użycie wprawdzie wskazuje na coś negatywnego, jednak nie jest zabarwione emocjonalnie, ponieważ nie wskazuje na krzywdę ludzką.
| Gehenna | Hades |
|---|---|
| Mt 5:22 „A Ja wam powiadam, że każdy, kto się gniewa na brata swego, pójdzie pod sąd, a kto by rzekł bratu swemu: Racha, stanie przed Radą Najwyższą, a kto by rzekł: Głupcze, pójdzie w ogień piekielny.” | Mt 11:23 „A ty, Kafarnaum, czy aż do nieba wywyższone będziesz? Aż do piekła zostaniesz strącone, bo gdyby się w Sodomie dokonały te cuda, które się stały u ciebie, stałaby jeszcze po dzień dzisiejszy.” |
| Mt 23:33 „Węże! Plemię żmijowe! Jakże będziecie mogli ujść przed sądem ognia piekielnego?” | Łk 10:15 „A ty, Kafarnaum, czy aż do nieba wywyższone będziesz? Nie! Aż do piekła zstąpisz.” |
| Mt 5:29 „Jeśli tedy prawe oko twoje gorszy cię, wyłup je i odrzuć od siebie, albowiem będzie pożyteczniej dla ciebie, że zginie jeden z członków twoich, niż żeby całe ciało twoje miało pójść do piekła.” | Mt 16:18 „A Ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr, i na tej opoce zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go.” |
| Mt 5:30 „A jeśli prawa ręka twoja cię gorszy, odetnij ją i odrzuć od siebie, albowiem będzie pożyteczniej dla ciebie, że zginie jeden z członków twoich, niż żeby miało całe ciało twoje znaleźć się w piekle.” | Ap 1:18 „I żyjący. Byłem umarły, lecz oto żyję na wieki wieków i mam klucze śmierci i piekła.” |
| Mt 18:9 „A jeśli cię oko twoje gorszy, wyłup je i odrzuć od siebie; lepiej jest dla ciebie z jednym okiem wejść do żywota, niż z dwojgiem oczu być wrzuconym do piekła ognistego.” | Ap 6:8 „I widziałem, a oto siwy koń, a temu, który na nim siedział, było na imię Śmierć, a piekło szło za nim; i dano im władzę nad czwartą częścią ziemi, by zabijali mieczem i głodem, i morem, i przez dzikie zwierzęta ziemi.” |
| Mk 9:43,45,47 „A jeśli cię gorszy ręka twoja, odetnij ją; lepiej jest dla ciebie wejść kaleką do żywota, niż mieć dwoje rąk, a pójść do piekła, w ogień nieugaszony, A jeśli cię gorszy noga twoja, odetnij ją; lepiej jest dla ciebie wejść kulawym do żywota, niż mieć dwie nogi, a być wrzuconym do piekła, I jeśli cię gorszy oko twoje, wyłup je; lepiej jest dla ciebie jednookim wejść do Królestwa Bożego, niż mieć dwoje oczu, a być wrzuconym do piekła.” | Ap 20:13,14 „I wydało morze umarłych, którzy w nim się znajdowali, również śmierć i piekło wydały umarłych, którzy w nich się znajdowali, i byli osądzeni, każdy według uczynków swoich. I śmierć, i piekło zostały wrzucone do jeziora ognistego; owo jezioro ogniste, to druga śmierć.” |
| Mt 10:28 „I nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, ale duszy zabić nie mogą; bójcie się raczej tego, który może i duszę i ciało zniszczyć w piekle.” | |
| Łk 12:5 „Ale wskażę wam, kogo się bać macie! Bójcie się tego, który, gdy zabija, ma moc wrzucić do piekła. Zaiste, powiadam wam: Tego się bójcie!” | |
| Jk 3:6 „I język jest ogniem; język jest wśród naszych członków swoistym światem nieprawości; kala on całe ciało i rozpala bieg życia, sam będąc rozpalony przez piekło.” |
Wnioski powyższej analizy nie są jasne. Przyjęte jest, iż gehenna i hades, tłumaczone w polskim przekładzie jako piekło, są synonimami, wskazującymi na miejsce męki. Na podstawie księgi Apokalipsy i użytej tam personifikacji piekła można się jednak pokusić o stwierdzenie, iż gehenna jest miejscem męki pomiędzy śmiercią, a powszechnym zmartwychwstaniem. Hades natomiast jest osobą – złym duchem, który ma pod swoją mocą część oddziałów sił szatana, jak również część umarłych.
Aż w moc Hadesa zostaniesz oddane, strącone do jego krainy. (parafraza Mt 11:23; Łk 10:15); Bramy królestwa Hadesa nie pochłoną społeczności wybranych. Chociaż granice jego królestwa będą się powiększać, a bramy, które stanowić będą te granice, będą ustawicznie przesuwane, z powodu zajmowania coraz większego obszaru, Kościół nie zostanie zdominowany. (parafraza Mt 16:18); Odebrałem Hadesowi klucze i mam władzę nad tymi, którymi on do tej pory władał. (parafraza Ap 1:18); Hades podążał za śmiercią i zabijał, poprzez broń, choroby, głód i dzikie zwierzęta. (parafraza Ap 6:8); Każdy, kto sprawował władzę nad częścią umarłych, oddał ich na sąd. Również Hades został osądzony i wrzucony do jeziora ognia, miejsca wiecznej kary. (parafraza Ap 20:13,14);
Personifikacja Hadesa jest zasadna, jednak we fragmencie Łk 16:23 (A gdy w krainie umarłych cierpiał męki i podniósł oczy swoje, ujrzał z daleka Abrahama i Łazarza na jego łonie.) ponownie występuje to greckie słowo, przetłumaczone jako kraina umarłych i bardzo trudno byłoby je przypisać osobie złego ducha w użytym kontekście. Można tłumaczyć ten fragment jako „I będąc we władzy Hadesa, podniósł oczy” i chociaż wydaje się to mało przekonujące, trzeba zgodzić się z faktem, że księga Apokalipsy personifikuje piekło.
Analiza greckich słów, tłumaczonych w polskim przekładzie jako piekło, daje nowe spojrzenie, na stan przejściowy ludzi, którzy nie zasłużyli na przebywanie z Panem. Niejako przypadkiem odkryta zostaje kolejna ciekawostka, zawarta w Ap 20:13,14; (I wydało morze umarłych, którzy w nim się znajdowali, również śmierć i piekło wydały umarłych, którzy w nich się znajdowali, i byli osądzeni, każdy według uczynków swoich. I śmierć, i piekło zostały wrzucone do jeziora ognistego; owo jezioro ogniste, to druga śmierć.) która mówi, że sposób śmierci ma znaczenie i ludzie, którzy utonęli w morzu, tam przebywają i przez nie zostaną wydani. Powstaje więc pytanie, czy w takim razie ich czas oczekiwania na sąd różni się od czasu oczekiwania dusz pod władzą śmierci czy Hadesa?
Jezus mówi, aby nie bać się ludzi, ale bać się tego, który może zniszczyć duszę i ciało w gehennie (Mt 10:28). Bóg posyła do gehenny, jednak pojawia się pytanie, czy człowieka niszczy tam On sam, czy ktoś inny. Pytanie jednak ważniejsze, co to znaczy zniszczyć duszę i ciało? Czy chodzi o niszczenie, czy też o zniszczenie? Greckie słowo, użyte w tym wersecie oznacza utratę, zgubienie, tak więc nie ma mowy o tym, że dusza ulega destrukcji.
Gehenna jest miejscem, gdzie pali ogień (Mt 5:22), gdzie idzie się z całym ciałem (Mt 5:29), a według Mt 23:33 odbywa się tam pewnego rodzaju sąd. Słowo użyte w ostatnim wersecie, w języku oryginalnym oznacza jednak kryzys. Tłumaczyć więc można ten werset „jak uciekniecie przed kryzysem gehenny?”, co wskazuje na bardzo trudny czas, a nie na wyrok sądowy. Pojawia się jednak pytanie, czy 1 Kor 3:13 (To wyjdzie na jaw w jego dziele; dzień sądny bowiem to pokaże, gdyż w ogniu się objawi, a jakie jest dzieło każdego, wypróbuje ogień.) odnosi się do gehenny, czy też do innego czasu? Mowa jest o dniu, wprawdzie w polskim przekładzie nazwany jest on błędnie sądnym, jednak wciąż chodzi o dzień, a to wskazywałoby jednak na sąd ostateczny. Powiedziane jest też, że czyny każdego są wypróbowane, a przecież część ludzi trafi po śmierci do gehenny, a część na łono Abrahamowe.
Przebywanie z Panem
Przebywanie z Panem opisane jest w Piśmie Świętym szczątkowo, dlatego też zostanie wyjaśnione bardzo krótko. Jezus powiedział do przestępcy, że będzie z Nim w raju (Łk 23:43 “I rzekł mu: Zaprawdę powiadam ci, dziś będziesz ze mną w raju.”), natomiast żebrak Łazarz przebywa na łonie Abrahama (Łk 16:22 “I stało się, że umarł żebrak, i zanieśli go aniołowie na łono Abrahamowe; umarł też bogacz i został pochowany.”). Słowo greckie, przetłumaczone jako łono, oznacza również zatokę. Pomiędzy miejscem przebywania bogacza, a Łazarza, rozciąga się szczelina, oznacza to, że umarli niezależnie od tego na co zasłużyli, przebywają na jednym obszarze, ale nie trafiają do miejsca, które się czymś wyróżnia (np. niebo na obłokach, a piekło pod ziemią w ciemnościach), a jedynie to, co zostało dla nich przygotowane, odróżnia jedno miejsce od drugiego. Abraham mówi do bogacza, że Łazarz za otrzymane na ziemi zło doznaje pociechy, a on cierpi. Jednakże słowo przetłumaczone jako doznawanie pociechy, w świeckich publikacjach w żaden sposób nie oddaje sensu tego słowa. Termin ten, tłumaczyć można jako obronę, proszenie, wypraszanie. Ciężko jednak stwierdzić bez znajomości gramatyki języka greckiego, czy chodzi o to, że Łazarz się tutaj broni, co wskazywałoby w pewnym stopniu na słuszność poglądów o czyśćcu, czy też jest on obrońcą, co znowu potwierdzałoby w pewnym stopniu tą ideę. Nowy pogląd o obronie na łonie Abrahamowym, stawia kolejny znak zapytania, czy jest to miejsce przebywania z Panem? Wszystko wskazuje na to, że są to różne miejsca i zabici dla Słowa Bożego idą do Pana, natomiast pozostali zależnie od uczynków, trafiają do gehenny cierpieć męki, lub na łono Abrahamowe, aby coś wypraszać, bronić się.
Millenium
Księga Objawienia Jana mówi o tysiącletnim królestwie, które nastanie po latach ucisku. Okres Millenium wzbudza emocje, ponieważ wchodzi w konflikt ze zrozumieniem zbawienia, które po upływie wyznaczonego czasu, po wypuszczeniu szatana, będzie można utracić. Zrozumienie ofiary Chrystusa ma fundamentalne znaczenie w rozważaniu Millenium, jednak jest to temat zbyt szeroki, by go omówić, dlatego przyjęty zostanie następujący pogląd: zbawienie, to ratunek od gehenny. Dzięki ofierze Jezusa ludzie mają możliwość uciec od ognia piekielnego i trafić na łono Abrahama, bądź bezpośrednio do Pana.
„I widziałem trony, i usiedli na nich ci, którym dano prawo sądu; widziałem też dusze tych, którzy zostali ścięci za to, że składali świadectwo o Jezusie i głosili Słowo Boże, oraz tych, którzy nie oddali pokłonu zwierzęciu ani posągowi jego i nie przyjęli znamienia na czoło i na rękę swoją. Ci ożyli i panowali z Chrystusem przez tysiąc lat. Inni umarli nie ożyli, aż się dopełniło tysiąc lat. To jest pierwsze zmartwychwstanie. Błogosławiony i święty ten, który ma udział w pierwszym zmartwychwstaniu; nad nimi druga śmierć nie ma mocy, lecz będą kapłanami Boga i Chrystusa i panować z nim będą przez tysiąc lat.” (Ap 20:4-6);
Przytoczony fragment wskazuje na to, że osoby znajdujące się w gehennie i na łonie Abrahamowym, przy nastaniu Millenium pozostają tam gdzie były, jeszcze na tysiąc lat, natomiast dusze, które przebywały z Panem ożywają, by panować przez ten okres czasu. Pojawia się pytanie, nad kim będą panować Chrystus i Jego wybrani?
Przytoczony wcześniej fragment mówi o tym, że pozostali umarli nie ożyli, co oznacza, że wybrani nie będą panowali nad tą grupą ludzi. Zgodnie z Ap 19:18,21 (By jeść ciała królów i ciała wodzów, i ciała mocarzy, i ciała koni oraz ich jeźdźców, i ciała wszystkich wolnych i niewolników, małych i wielkich. A pozostali byli pobici mieczem wychodzącym z ust jeźdźca na koniu, i wszystkie ptaki nasyciły się ich ciałami.) zabici zostali wszyscy żyjący w tamtym czasie ludzie (Ap 19:18); Oznacza to, że również nad żyjącymi w tym czasie, wybrani Boży panować nie będą. Jednak szatan po upływie Millenium zwiedzie narody, więc ktoś oprócz wybranych na ziemi żyć musi. Fragment Ap 19:15 (A z ust jego wychodzi ostry miecz, którym miał pobić narody, i będzie nimi rządził laską żelazną. On sam też tłoczy kadź wina zapalczywego gniewu Boga, Wszechmogącego) mówi „A z ust jego wychodzi ostry miecz, którym miał pobić narody, i będzie nimi rządził laską żelazną”, z czego wywnioskować można, że jednak nie zostanie zgładzony każdy człowiek z powierzchni ziemi, a jedynie ci, którzy będą stawiali opór. Fragment Ap 19:18 można by wówczas tłumaczyć jako „wszystkich zabitych wolnych i niewolników”, co wskazywałoby na to, że ptaki niebieskie nie jadły ciał wszystkich ludzi, a wszystkich zabitych ludzi.
Podsumowanie
Analiza fragmentów Słowa Bożego pozwala usystematyzować wiedzę o stanie pośrednim pomiędzy śmiercią, a powszechnym zmartwychwstaniem, aczkolwiek wciąż pozostają zagadki, które wyjaśnić jest bardzo trudno. Udało się ustalić, że bezpośrednio po śmierci trafia się do jednego z trzech miejsc. Każdy, kto odrzuci łaskę Bożą, trafia do gehenny cierpieć męki. Osoba, która przyjmie ofiarę Chrystusową, zostaje uratowana od ognia piekielnego i trafia na łono Abrahamowe, a kto zostanie zabity dla Słowa Bożego i świadectwa Jezusa Chrystusa, trafia do Pana. Przed powszechnym zmartwychwstaniem zostanie ustanowione przez Boga tysiącletnie królestwo, w którym będzie władał sam Pan wraz z wybranymi, którzy oddali życie za ewangelię Chrystusową.